История России.mosap_БАК(1/2).uz

Скачать тест — (История России.mosap_БАК(1_2).uz_36a9cc66.pdf)

Zamonaviy tarix … davrni o‘rganadi
Arxeologiya – bu …
Etnografiya – bu …
Tarixiy fan tarixini o‘rganuvchi tarixiy ilm fan …
Yordamchi tarixiy fanlarga quyidagilar kiradi (2 ta javobni ko‘rsating) …)
Diplomatika – bu fan, … ni o‘rganadi …
Yozma tarixiy manbalarga kiradi … (2 ta javobni ko‘rsating)
Moddiy tarixiy manbalarga … kiradi (2 ta javobni ko‘rsating)
Qayin po‘stlog‘idagi hujjatlar, farmonlar … tarixiy manbalarga kiradi
Tasviriy tarixiy manbalarga … kiradi (2 ta javobni ko‘rsating)
Shaxsiy ismlar, kemalar va kemalarning o‘ziga xos ismlari, xudolar va ilohiylarning o‘ziga xos ismlari va boshqalarning kelib chiqishini o‘rganuvchi fan …
Folkloriy tarixiy manbalarga … kiradi
Tarixiy davr va shu davrda yashagan tarixchini moslashtiring:
Raqslar, marosimlar, kiyimlar, kulinariya va etnosning an’ana va urf-odatlarini aks ettiruvchi barcha narsalar … tarixiy manbalarga kiradi
Jamiyat rivojlanishining turli bosqichlarini tavsiflovchi sivilizatsiya turlarini eng dastlabki turidan boshlab joylashtiring:
«Povest vremennix let» asarining muallifi …
… yagona Qadimgi Rus davlatining birinchi knyazi bo‘lgan
Rusda dastlabki ichki nizolar … o‘limidan keyin sodir bo‘lgan
XI asrning 50-yillarida Rusda …
…– xorijiy savdo bilan shug‘ullanuvchi boy savdogarlar deb atalgan
Rus savdogarlari asosan … bilan savdo qilgan
Letopisda slavyan qabilalarini boshqarish uchun varangiyaliklar chaqirilgani … yilda bo‘lgani haqida xabar berilgan
957 yilda knyaginya … boshchiligida Rossiya hashamatli elchisi Konstantinopolga siyosiy va iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash uchun yuborilgan
Boris va Gleb birinchi rus … bo‘ldilar
… slavyanlarning asosiy xo‘jalik faoliyati bo‘lgan
… – bu sharqiy slavyanlarning erkin odamlar – jamoa a’zolari – yig‘ilishi
Slavyanlarning kelib chiqishi asosiy konsepsiyalari quyidagilar hisoblanadi … (2 ta javobni ko‘rsating)
Cherkov foydasiga berilgan Knyazlik daromadlarining o‘ninchi qismi– bu …
Sanalar va bu yillarda sodir bo‘lgan voqealar o‘rtasidagi muvofiqlikni o‘rnating:
«Varanglardan yunonlargacha» savdo yo‘lining bosqichlarini to‘g‘ri ketma-ketlikda joylashtiring:
Siyosiy parokandalikning sabablari orasida quyidagilar bor … (3 ta javobni ko‘rsating)
Siyosiy parokandalikning ijobiy oqibati – …
Tarixchilar fikriga ko‘ra, parokandalik davri knyaz … hukmronligi tugashi bilan boshlangan
Parokandalik davrida boyarlarning asosiy daromad manbai … bo‘lgan
O‘z ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan va savdoga mo‘ljallanmagan xo‘jalik turi – bu … xo‘jalik
Qadimgi Rusda siyosiy parokandalik davrining dastlabki davrida cherkov boshlig‘ining rasmiy unvoni – …
Qadimgi Rus knyazliklarining Yevropa davlatlari bilan faol savdo aloqalari quyidagi davlatlar bilan bo‘lgan … (3 ta javobni ko‘rsating)
Siyosiy parokandalikning shartli boshlanishi … deb hisoblanadi
Orda xoni tomonidan rus knyazlariga rus yerlaridan soliq yig‘ish uchun berilgan yozma hujjat – …
Qadimgi Rusda knyazlar avlodining kichik a’zolari boshqaruvidagi hudud … deb atalgan
1169 yilda knyaz Andrey Bogolyubskiy qo‘shinlari tomonidan … zabt etilib, vayron qilingan
Parokandalik davrida qurilish faol rivojlana boshladi va birinchi navbatda toshdan … qurildi
Tarixiy voqealarni xronologik ketma-ketlikda joylashtiring:
Asarlar nomlari va ularning mualliflari o‘rtasidagi moslikni o‘rnating:
Neva jangi Neva daryosi quyilish joyida … sodir bo‘lgan
Moskva knyazligi Daniil Aleksandrovichga … yilda berilgan
Moskvani rus yerlarini birlashtirish markaziga aylantirish … faoliyati bilan bog‘liq
Moskva knyazligidan tashqari rus yerlarini birlashtirishga da’vogarlik qilgan knyazlik …
Ivan Kalitaning faoliyati quyidagilar bilan bog‘liq …
Kulikovo jangi … yilda sodir bo‘lgan
… – maslahatchi organ, Moskva hukmdori huzurida tashkil etilgan
Quyidagi parchasi keltirilgan hujjat nomi – … « 57-modda. Xristian (dehqon) voz kechishi haqida. Xristianlar (dehqonlar) volostdan, qishloqdan qishloqqa yiliga bir marta, Yuryev kunidan bir hafta oldin va Yuryev kunidan bir hafta keyin kuz kunida ko‘chib o‘tishi mumkin. Dvoryanlar, maydonlarda joylashganlar, bir rubl to‘laydi, o‘rmonda esa yarim tanga».
Buyuk Moskva knyazi … birinchi bo‘lib Rossiya tarixida «Butun Rusning hukmdori» unvonini qabul qilgan
Ivan III ning hukmronligi bilan bog‘liq voqealar … (3 ta javobni ko‘rsating)
Tarixiy voqealarni xronologik ketma-ketlikda joylashtiring:
Tushuncha va ta’rif o‘rtasidagi moslikni o‘rnating:
Vasiliy III davrida … Litvadan qaytarib olingan
Tarixiy manbadan olingan parchani o‘qing. « Biz Moskva buyuk knyaziga tegishli bo‘lishni xohlamaymiz, biz uning votchinasining bir qismi bo‘lishni xohlamaymiz, biz erkin odamlarmiz, Moskvadan xafagarchilikni qabul qilmaymiz, biz Polsha qiroli va Litva buyuk knyazi Kazimirga xohlaymiz » – boyarlar va ularning tarafdorlari vecheda shunday baqirishdi. Unda tasvirlangan voqealar qanday hodisaga bog‘liq?
…– bu Rossiyada Izbrannaya Rada islohotlari davrida paydo bo‘lgan tabaqaviy-vakillik muassasasi
XVII asrda Nikonning cherkov islohotlari natijasi bo‘lib bunday hodisa yuz berdi …
XVI asr oxirida kazaklarning Sibirga yurishi va Rossiyaning ushbu mintaqani o‘zlashtirish boshlanishiga boshchilik qilgan …
Hukmdorlarning hukmronlik qilish xronologik ketma-ketligini joylashtiring:
… XVII asrga tegishli.
Sobornoye ulojenie … qabul qilingan
Rossiyadagi Notinchlik davri … davriga tegishli
Ivan Bolotnikov boshchiligidagi qo‘zg‘olon … asr boshida sodir bo‘lgan
… – bu XIV–XVII asrlarda Rossiya davlatida xizmat lavozimlarini ularning zodagonlik darajasiga qarab alohida shaxslarga taqsimlash
1547 yilda buyuk Moskva knyazi Ivan Vasilyevich Rossiya tarixida birinchi marta … deb e’lon qilindi
Notinchlik davrining tugashi natijasida Rossiya davlatida hokimiyatga … sulolasi keldi
Rossiyada dehqonlarni qaram qilish jarayoni … yilda Sobornoye ulojenie qabul qilinishi bilan yakunlandi
XVII asr tarixiy shaxslari va ular bilan bog‘liq voqealar (jarayonlar) o‘rtasidagi moslikni o‘rnating:
Tarixiy voqealarni xronologik tartibda joylashtiring:
Tarixiy voqealarni xronologik tartibda joylashtiring:
Podshoh Aleksey Mixaylovich hukmronligi davrida sodir bo‘lgan voqealar orasida quyidagilar mavjud … (4 ta javobni ko‘rsating)
XVIII asr o‘rtalarida Rossiya … urushida ishtirok etgan
Assambleyalar Rossiyada … hukmronligi davrida paydo bo‘lgan
… – monarx voyaga yetmaganida yoki kasal bo‘lganida davlatni boshqaruvchi shaxs
Pyotr I birinchi navbatda … isloh qildi
Hukmdorlar va ularning hukmronligi davrida sodir bo‘lgan voqealar o‘rtasidagi moslikni o‘rnating:
Voqealarni xronologik tartibda joylashtiring:
Pyotr I … ni «Poltava jangi onasi» deb atagan
Quyida keltirilgan zamonaviy tarixchi R. M. Vvedenskiyning asaridan olingan parchada … buyuk imperatritsa haqida gapirilmoqda «(…) ko‘p qirrali, qarama-qarshi shaxs edi. Uning xarakteristikasi aniq bir ifodaga sig‘maydi. U haqidagi qarama-qarshi fikrlar hanuz davom etmoqda. Ammo xilma-xillik orasida asosiy fikrni qanday topish mumkin? Javobni bu yerda aniq deb hisoblaymiz. Hukmron shaxs uchun asosiy mezon uning faoliyatining natijalari hisoblanadi. (…) faoliyatining natijasi — Rossiyaning buyukligi va avlodlar uni Buyuk deb atashgan.».
XVIII asr oxirida Rossiyaning Yevropa davlatlaridan ortda qolishi … bilan izohlanadi
Senat, Sinod, kollegiyalarning tashkil etilishi … ichki siyosatiga tegishli
Poltava jangi … olib keldi
Nishtadt sulhi shartlariga ko‘ra Rossiya … erishgan
Yer egalariga dehqonlarni haftasiga uch kundan ortiq ishlashga majbur qilishni taqiqlash, eski e’tiqodchilarga o‘z cherkovlariga ega bo‘lishlariga ruxsat berish, qattiq senzura joriy etilishi — bularning barchasi … imperatorning ichki siyosatiga tegishli
Yekaterina II ning tashqi siyosati … olib keldi (2 ta javobni ko‘rsating)
Rossiya bilan bir qatorda Polsha hamdo‘stligining bo‘linishida ishtirok etgan davlatlar … (2 ta javobni ko‘rsating)
Borodino jangi 1812 yil… da sodir bo‘lgan
XIX asr boshlarida Rossiyada oliy hokimiyati … tegishli edi
1840–50 yillardagi rus jamoat fikrining bir yo‘nalishi vakillari bo‘lib, ular qaram dehqonlik huquqini bekor qilish va Rossiyaning asosan G‘arbiy Yevropa yo‘lida rivojlanish zaruriyatini tan olish uchun kurashganlar – bu …
Kartel, sindikat va trestlar – bu …
Dekadentlik – bu …
XIX asrning birinchi yarmida Rossiyada yerning katta qismi … tegishli edi
… urushi natijasida 1904–1905 yillarda Rossiya Saxalin orolining janubiy qismini yo‘qotdi
1907 yil 3 iyundagi saylov qonuni Davlat dumasi deputatlarining ustunligini … ta’minladi
«Inqilobni to‘xtatish uchun bizga kichik g‘alabali urush kerak» so‘zlari muallifi bo‘lgan rus davlat arbobining familiyasi – …
1904 yilda Chemulpo portidagi jangda halok bo‘lgan mashhur kreyser «…»
1905 yil oktyabr oyida doimiy faoliyat yurituvchi Rossiya hukumatining (Rossiya imperiyasi Vazirlar Kengashi) birinchi raisi bo‘lgan rus davlat arbobining familiyasi – …
«Rus tarixi kursi» muallifining familiyasi – …»
Hukmdorlar va ularning faoliyati o‘rtasidagi moslikni o‘rnating:
Sanalar va bu yillarda sodir bo‘lgan voqealar o‘rtasidagi moslikni o‘rnating:
Tarixiy voqealarni xronologik tartibda joylashtiring:
Qo’shimcha tarix fanlariga … kiradi (2 ta variantni ko’rsating)
… tarixni bilish usullari, tarixiy davrlar (mavzular) yoki epoxalar bo’yicha, mavzu ichida esa muammolar bo’yicha o’rganishni nazarda tutadi
Tarix fanining asoschisi qadimgi yunon mutafakkiri kim…
Tarix fanining ijtimoiy xotira funktsiyasi nimadan iborat …
Tarixni quyidagi qaysi tarmoqlari ajratiladi (2 variant ko*rsating)
Genealogiya bu …
Geraldika – bu…
Yozma tarixiy manbalar bu … (2 variantni ko’rsating)
Moddiy tarixiy manbalarga nimalar kiradi … (2 variantni ko’rsating)
Tarix fanining ijtimoiy xotira funktsiyasi nimadan iborat …
Tarixni quyidagi qaysi tarmoqlari ajratiladi (2 variant ko*rsating)
1956-yilda topilgan, ulkan mashhurlikka ega bo’lgan, Novgorodlik Onfim ismli bolani (XIII asrning o’rtalari) o’quv yozuvlari va rasmlari berestada aks etgan hujjatlari tarixiy manbalarni qaysi guruhiga kiradi…
Qaysi bir variant rasmiy tarixiy yozma manba hisoblanadi
Ijtimoiy-iqtisodiy formatlarni tarixiy taraqqiyotning ketma-ket bosqichlari sifatida to’g’ri tartibda joylashtiring, eng qadimgisidan boshlab:
Milliy tarix … tarixiy o’tmishini o’rganadi
Tarixiy bilimlarning yig’indisi, tarixiy hodisalarni talqin qilish, tarixiy fanlar yo’nalishlarining o’zgarishini o’rganadigan tarixiy fan tarmog’i – bu…
Tarixiy davr va shu davrda yashagan tarixchi o’rtasidagi moslikni o’rnating:
Birinchi rus knyazlik sulolasi … dan boshlangan …
Knyaz Svyatoslav … yilda halok bo’lgan
« Russkaya Pravda» birinchi marta … davrida joriy qilingan
… – bu slavyan alifbosi
… Vladimir Monomax qalamiga tegishli
XI asr voqeasi sifatida Rusning xalqaro nufuzining o’sishini ko’rsatadigan Yaroslav o’g’lining va … malikasining nikohi
… — bu vassal hududlardan soliq yig’ish
Rusning xristianlashtirilishi … yilda sodir bo’lgan
… — bu knyaz tomonidan o’z vassallariga berilgan yer mulki
… yilda Kiev yagona Qadimgi Rus davlatining (Kiev Rusining) markaziga aylandi
… — bu slavyan qabilasi, Kievga soliq to’lashni istamagan va doimiy ravishda knyaz Igor ga qarshi qo’zg’olon ko’targan
… — bu polyudye yig’iladigan joy
… davlatning shakllanishi va Rusning rivojlanishi davrida o’ziga xos savdo va hunarmandchilik markazlari rolini o’ynagan
Sanalar va bu vaqtda sodir bo’lgan voqealar o’rtasidagi moslikni o’rnating:
Tarixiy voqealarni xronologik ketma-ketlikda joylashtiring:
… — bo’linishning ijobiy natijasi
Rus yerlariga birinchi mo’g’ul-tatar yurishi … yilda boshlangan.
Tarixchilarning fikriga ko’ra, mo’g’ul-tatarlar Rusni «shaharlar mamlakati» dan «qishloqlar mamlakati» ga aylantirdilar, chunki …
Knyaz Andrey Bogolyubskiy Vladimir-Suzdal knyazligida … yillarda hukmronlik qilgan
Rusning mo’g’ul-tatarlarga qarshi tura olmaganligi sababi …
Rus qo’shinlari nemis ritsarlari bilan … jang qilishgan
Rus knyazlari va ularning hukmronligi davrida sodir bo’lgan voqealar o’rtasidagi moslikni ko’rsating:
… — mo’g’ul zodagonlari majlisi
Oltin O’rdaning hukmronligi …
Rus yerlariga mo’g’ul-tatarlarning ikkinchi yurishi … yillarda sodir bo’lgan
Rus pravoslav cherkovining mitropolitlari asosan … etib tayinlangan
Xon Batiy … shahrini «yovuz shahar» deb atagan
Vladimir Knyazligining katta knyazligi uchun yorliq berish va soliq yig’ish Oltin O’rdaga rus yerlarining … qaramligini ko’rsatgan
Tarixiy voqealarning to’g’ri xronologik ketma-ketligini ko’rsating:
XII asrga tegishli tarixiy voqealarni tanlang … (2 variantni ko’rsating)
Moskvani yuksalishi … boshlangan
Moskvaning rus yerlarini birlashtirish markazi sifatida yuksalishining sabablaridan biri …
Rusni birlashtirish markazi bo’lish uchun Moskvaning raqibi bo’lgan shahar …
Moskva knyazligi Daniil Aleksandrovichga … yilda ajratilgan
Ivan Kalitaning faoliyati natijalariga quyidagilar kiradi …
… yilda Rusda Oltin O’rda hukmronligining yakuniy ag’darilishi sodir bo’lgan
… — bu Moskva davlati boshqaruv organi bo’lib, u katta knyazning yerlarini boshqargan, yer nizolarini ko’rib chiqqan va sud ishlarini amalga oshirgan
Moskva knyazligidan tashqari rus yerlarini birlashtirishga da’vogarlik qilgan knyazlik — Buyuk … va Rus knyazligi
Quyidagi matnda so’z yuritilgan knyaz — … « Uning hukmronligi davrida (u) Rus davlatining chegaralarini uch yarim baravar kengaytirdi. U Moskvaga Novgorod va Tverni qo’shdi — Moskva davlatiga hali kirmagan eng yirik ikki rus viloyati… Nihoyat, Ugra daryosidagi ikki qo’shinning mashhur ‘turishi’ dan keyin, jang qilmasdan, siyosatining uzoqni ko’ra bilishi va qat’iyatliligi tufayli xon Ahmadni ‘o’tkazib yubordi’… shu bilan rus knyazliklarining Oltin O’rdaga bog’liqligining so’nggi qoldiqlarini uzib tashladi.».
1497 yil Sudebnik qabul qilinishining natijalaridan biri …
Ivan III hukmronligi yillarida Moskvaga quyidagi shaharlar qo’shilgan … (2 variantni ko’rsating)
Moskva knyazlarining hukmronlik ketma-ketligini to’g’ri tartibda joylashtiring:
Ivan III zamondoshlari orasida bulganlarni aniqlang …
Voqealar va ularning sanalari o’rtasidagi moslikni o’rnating:
Quyidagi tarixiy manba parchasida so’z yuritilayotgan voqea — … «Buyuk knyazga xon Ahmad o’z o’rdasi bilan to’liq kuchda kelayotgani haqida xabar keldi… Shunda Bokira Maryamning ulug’vor mo’jizasi sodir bo’ldi: bizning askarlarimiz qirg’oqdan chekinishganda, tatarlar ruslar qirg’oqni ularga jang qilish uchun bo’shatib beryapti deb o’ylashdi va qo’rquvdan qochib ketishdi. Bizning askarlar esa tatarlar daryodan o’tib, ularni quvib ketmoqda deb o’ylab, Kremenetsga yetib borishdi. Buyuk knyaz esa o’g’li bilan Borovskka chekinishdi… Shunda Bokira Maryamning mo’jizasi sodir bo’ldi: bir-biridan qochib ketishdi va hech kim hech kimni quvlamadi… Xudo va Bokira Maryam Rus yurtini kofirlardan qutqardi…»
Sobornoye Ulojenie qabul qilingan yil …
XVI asrda yangi yarmarkalarning paydo bo’lishi … nima haqida dalolat beradi …
… tahlildan ozod qilingan
Oprichnina siyosati, Tanlangan rado islohotlaridan farqli o’laroq, …
Shoh Mixail Fyodorovich hukmronligi yillarida sodir bo’lgan voqealar qatorida … (4 ta variantni ko’rsating)
… — 1610 yilda Moskvada tashkil etilgan hukumat
… akademiyasining ochilishi XVII asrda mahalliy ta’lim va ilm-fanning rivojlanishiga taalluqli
… — Shimol va Sibir xalqlaridan olinadigan, mo’ynadan iborat natural soliq
XVI asrning ikkinchi yarmida davlat saroyiga kiritilgan xizmatkorlarni … deb atashgan
… madaniyatlari — madaniyatda dunyoviy tamoyillarning kuchayishi jarayoni
Tarixiy sanalar va bu yillarda sodir bo’lgan voqealar o’rtasidagi moslikni o’rnating:
Tarixiy shaxslar va ularning tarixdagi rolini o’rnating:
Voqealar va ularning oqibatlari o’rtasidagi moslikni o’rnating:
XVII asrda sodir bo’lgan voqealarni xronologik ketma-ketlikda joylashtiring:
Narva jangidagi mag’lubiyat, Poltava jangidagi g’alaba, Gangut jangidagi g’alaba … voqealarga tegishli
Quyidagi parcha voqealari qaysi imperator hukmronligi davrida sodir bo’lgan … « Hazilkashlar saroyning zarur qismi edi … Ular orasida Knyaz Golitsyn ham bor edi, unga «Kvasik» deb laqab berilgan edi. Ellik yoshli Kvasikni saroy qalmog’i Bujeninovaga uylantirishga qaror qilishdi va bu qulay fursatdan foydalanib, ajoyib bir ziyofat qilishdi… Yangi turmush qurganlar uchun Muz uyini qurishga qaror qilishdi.».
Yekaterina II tashqi siyosati …
Pyotr I davrida assambleyalar deb … atalgan
Yekaterina II hukmronligi davriga quyidagi tadbirlar kiradi … (3 variantni ko’rsating)
K. Bulavin boshchiligidagi qo’zg’olon … hukmronligi davrida sodir bo’lgan
Yekaterina II ning mahalliy boshqaruv islohoti natijasida …
Rus madaniyati asarlarining yaratilish tartibini xronologik ketma-ketlikda joylashtiring:
XVIII asr o’rtalaridagi saroy to’ntarishlarining natijasi …
Rus professional teatrining asoschisi hisoblanadi …
XVIII asrda ishlagan rus tarixchilari bo’lgan (bir nechta variantni ko’rsating) …
Hukmdor va uning hukmronligi davrida sodir bo’lgan voqea o’rtasidagi moslikni o’rnating:
«Zodagonlarning erkinligi to’g’risidagi manifest»… nashr etilgan
Yekaterina II ning «ma’rifatli absolyutizm» siyosati … ni ko’zda tutgan
Rossiya imperator taxtiga merosxo’rlik tartibini belgilovchi hujjat … hukmronligi davrida qabul qilingan
Vatan urushi … yilda boshlangan
Uch iyun davlat to’ntarishi … yilda sodir bo’lgan
Rossiya-Yaponiya urushi … yilda yakunlangan
XIX asrda cherkovni davlat nomidan boshqarish … tomonidan amalga oshirilgan
XX asr boshida Rossiyada oliy hokimiyat … ga tegishli edi
… XIX asrda Rossiyada maslahat beruvchi organ bo’lgan
«…» — kelajakdagi dekabristlar tomonidan yaratilgan birinchi maxfiy jamiyat
XIX-XX asrlar chegarasidagi Rossiya iqtisodiyoti umumiy xarakteriga ko’ra … mamlakat edi
1905–1906 yillardagi davlat islohotlari natijasida Rossiya imperiyasida qonun chiqaruvchi hokimiyat imperator, Davlat Kengashi va … tomonidan amalga oshirilgan
1830-yillarda Rossiya qonunchiligini kodifikatsiya qilgan rus jamoatchilik va davlat arbobi -…
… — ilgari o’tkazilgan islohotlarni qayta ko’rib chiqishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimi
… — amaldagi ijtimoiy tuzilmani o’zgartirmasdan jamiyat hayotining muhim tomonlarini o’zgartirish jarayoni
Hukmdorlar va ularning hukmronligi davrida sodir bo’lgan voqealar o’rtasidagi moslikni o’rnating:
Siyosiy arboblar va ular vakili bo’lgan siyosiy partiyalar o’rtasidagi moslikni o’rnating:
Voqealarning xronologik ketma-ketligini o’rnating:
XVII asrda sodir bo’lgan voqealarni xronologik ketma-ketlikda joylashtiring:.
Diqqat bilan matnni o‘qing. «Har bir bunday jamoa o‘z tarixiy rivojlanishida noyob bo‘lib, o‘zining madaniy xususiyatlari bilan boshqalardan farq qiladi. U o‘zining tabiiy-tarixiy yoshiga ega: tug‘iladi, o‘sadi, gullaydi, keyin qarib o‘ladi. Tarixchilar fikriga ko‘ra, bunday tarixiy etnikaro jamoaning quyidagi misollarini ajratib ko‘rsatish mumkin: antik, xitoy, hind-buddist, romano-german (g‘arbiy), arabo-musulmon, Rossiyaning jamoasi». Matnda qanday jamoa haqida gapirilmoqda?
Tarix fanida turli tarixiy bilish metodlari qo‘llaniladi. Ulardan biri tarixiy-genetik yoki retrospektiv metod deb ataladi. Retrospektiv tarixiy bilish metodi asosida nima yotadi?
Diqqat bilan matnni o‘qing. «Rossiya dastlab ko‘pmillatli davlat sifatida shakllangan. Rossiya — bu o‘ziga xos va o‘zini o‘zi ta’minlovchi sivilizatsiya bo‘lib, uning xususiyatlari katta hududlar va dengiz yo‘llaridan uzoqlikdir. Ushbu hududlarning «ulkanligi» avtoritar boshqaruv modeliga murojaat qilishga majbur qiladi. Shu sababli maxsus rus mentaliteti – davlatga, jamoaga bog‘liqlik. Rus jamiyatining birlashuviga hissa qo‘shgan g‘oyaviy-diniy asos — pravoslavlikdir. Rossiya tarixiga Sharqning (turk-tatar omilining) katta ta’sirini ham qayd etish lozim. 1917 yilgi voqealar Yevropa madaniyatining inqirozi va Osiyoning tiklanishi bo‘lib, Rossiya dunyoni qutqaruvchi bo‘lib, bu uning maxsus tarixiy missiyasidir». Matnda keltirilgan qarashlar qaysi g‘oyaviy va ijtimoiy-siyosiy harakatga oidligini aniqlang.
Diqqat bilan lavhani o‘qing. «U barcha rus knyazlari va barcha kuchlari bilan birlashib, Moskvadan tezda Mamayga qarshi yurdi, o‘z vatanini himoya qilishni niyat qilib. O‘sha vaqtda Mamay Don ortida turib, butun saltanati bilan g‘azablanib, uch hafta davomida turdi… Knyaz akasiga va barcha knyazlarga va buyuk sarkardalarga aytdi: ‘Birodarlar, bizning jang vaqti keldi.’ Va knyaz Don ortidan toza dalaga, Mamay yeriga, Nepryadva daryosi bo‘yiga o‘tdi, Xudo uni boshqardi». Keltirilgan parchada tasvirlangan voqeani va uning qachon sodir bo‘lgan yilini aniqlang.
Tarixchining asaridan parcha o‘qing. «(…) har ikki akasidan ham qutuldi, yashirin qotillarni yuborib. Boris Alta daryosi bo‘yida, Peryaslav yaqinida o‘ldirildi; Gleb Dneprda, Smolensk yaqinida. Shu taqdir uchinchi aka — Svyatoslav Drevlenskiyga ham yetdi, u xavf haqida eshitib, Vengriyaga qochdi, lekin Karpat tog‘larida ushlanib, o‘ldirildi». Keltirilgan parchada so‘z yuritilgan knyazning ismini aniqlang.
Konstantin Bagryanorodning «Davlat boshqaruvi haqida» traktatidan parcha o‘qing. «Rusdan Konstantinopolga kelayotgan odnoderevkalar, Novgoroddan, unda rus knyazi Igor o‘g‘li Svyatoslav o‘tirgan edi, shuningdek Smolensk, Lyubech, Chernigov va Vyshgoroddan kelishadi. Ularning hammasi Dnepr daryosi bo‘ylab tushishadi va Kiev qal’asida, Samvat deb ataladigan joyda to‘planishadi… Keyin… iyun oyida, Dnepr daryosi bo‘ylab Vitechevga tushishadi, Rusga qarashli qal’a. … ular sv. Grigoriy deb ataladigan orolga (Xortitsa oroli) yetib borishadi va bu orolda o‘z qurbonliklarini bajarishadi, chunki bu yerda katta eman daraxti o‘sadi. Ular tirik xo‘rozlarni qurbonlik qiladilar, atrofga o‘qlar sanchib, boshqalar non, go‘sht va har kim o‘zining odatiga ko‘ra nima bor bo‘lsa, shuni olib keladilar». Keltirilgan parchada tasvirlangan tarixiy voqealar qanday?
N.M. Karamzindan olingan parchani diqqat bilan o‘qing. «Notinchligiga qaramay, u bu kuchli yoshlik davrida o‘zini o‘sha davrning umumiy davlat yaramasligidan himoya qilmadi, bu nemis xalqlari Evropaga keltirdi: men ular amirlik tizimi haqida gapiryapman. Vladimirning baxti va xarakteri, Yaroslavning baxti va xarakteri faqat bir hokimiyatga asoslangan davlatning qulashini kechiktira olardi. Rossiya bo‘lingan. Uning baxt-saodati uchun zarur bo‘lgan qudrat yo‘qoldi va xalqning baxt-saodati yo‘qoldi. Pastkash knyazlar orasidagi achinarli ichki nizolar ochildi, ular shon-sharafni, Vatan manfaati esdan chiqarib, bir-birlarini o‘ldirib, xalqni yo‘q qildilar, o‘zlarining kichik shaharchalarini ko‘paytirish uchun. Yunoniston, Vengriya, Polsha dam oldi: bizning ichki falokatimiz ularga xavfsizlik kafolatini berdi. Shu kungacha ular ruslardan qo‘rqishardi, – endi ular ruslarni nafrat qila boshlashdi. Ba’zi bag‘rikeng knyazlar – Monomax, Vasiliy – Vatan nomidan tantanali yig‘ilishlarda gapirdi, boshqalar – Bogolyubskiy, Vsevolod III – yagona hokimiyatni o‘zlariga qaratishga harakat qilishdi: harakatlar zaif, notinch bo‘ldi va Rossiya ikki asr davomida o‘z ichki qiyinchiliklarini tortib, o‘z ko‘z yoshlari bilan qonini ichdi». Parchada gapirilgan tarixiy davrning xronologik doirasini ko‘rsating.
«Igor polki haqida so‘z» asaridan olingan parchani o‘qing. «… Shunda buyuk Svyatoslav ko‘z yoshlari bilan aralashgan oltin so‘zni so‘zladi va dedi: ‘Ey jiyanlarim, Igor va Vsevolod! Siz Polovets yeriga erta qilich bilan hujum qildingiz, o‘zingizga shon-shuhrat izladingiz. Ammo siz sharmanda bo‘lib g‘alaba qozondingiz, sharmanda bo‘lib yovvoyi qonini to‘kdingiz. Sizning jasur qalblaringiz mustahkam po‘latdan yasalgan va jasorat bilan toblangan. Nima qildingiz mening kumush sochimdan? Endi men kuchli, boy va jangchilar bilan serob akam Yaroslavning hokimiyatini ko‘rmayapman. Ammo siz «Biz o‘zimiz shon-shuhratni qaytaramiz, kelajakni o‘zimiz bo‘lamiz.» dedingiz:… Buyuk knyaz Vsevolod! Sen uzoqdan uchib kelishni va otangning oltin taxtini himoya qilishni o‘ylaysanmi? Sen Volgani eshkak bilan chayqatsang, Donni dubulg‘a bilan to‘ldirishing mumkin. Sen, buyrukchi Rurik va Dovud!… Janoblar, bizning davrimizdagi ozor uchun, Rus yerini himoya qilish uchun, Igor yaralari uchun, jasur Svyatoslav o‘g‘li uchun oltin yuganingizga tushing. Galitskiy Osomisl Yaroslav!… Sen momaqaldiroqlaringni yerlar bo‘ylab oqizasan, Kievga eshiklarni ochasan, otangning oltin taxtidan mamlakatlarga o‘qlar otasan. Janob, Konchakni, yovvoyi qullarini, Igor yaralari uchun, jasur Svyatoslav o‘g‘li uchun ot!». «So‘z»ning asosini tashkil etgan tarixiy voqea qanday?
Tarixchi B.A. Rybakovning asaridan parcha o‘qing. «Amirliklar va knyazlarning rang-barang va dramatik tashqi tarixidan tashqari, bu davr biz uchun Yaroslav Osomisl davridan boshlab aniq ko‘rinib turgan knyazlar va boyarlar o‘rtasidagi keskin munosabatlar bilan juda qiziq. Agar shaxsiy manfaat va xudbinlik elementini chiqarib tashlasak, … ularning erlarni konsentratsiya qilish, udelarni zaiflashtirish va markaziy knyaz hokimiyatini kuchaytirish siyosati ob’ektiv ravishda xalq manfaatlariga mos kelgani uchun mutlaqo progressiv bo‘lganini tan olish kerak. Bu siyosatni amalga oshirishda knyazlar shahar aholisining keng qatlamlariga va ularning o‘zlari tomonidan yetishtirilgan kichik feodallar («otroklar», «bolalar», «mehribonlar») zaxiralariga tayangan, ular knyazga to‘liq qaram bo‘lgan. Ushbu davrning boshlang‘ich fazasiga (normal rivojlanishga fath omili aralashgunga qadar) madaniyatning pasayishi bilan emas, … aksincha, shaharlarning tez o‘sishi va rus madaniyatining barcha ko‘rinishlarida yorqin gullab-yashnashi bilan tavsiflanadi. Bundan kelib chiqadiki, yangi siyosiy shakl, ehtimol, dastlab progressiv rivojlanishga yordam bergan». Parchada gapirilgan tarixiy davrning nomini ko‘rsating..
XIV asrning 70-yillarida ushbu rassom Rusga taklif qilindi. Uning birinchi ishi Novgoroddagi Ilyin ko‘chasidagi Spas cherkovining devoriy rasmlari bo‘ldi. Keyinchalik u Moskva, Kolomna, Nijniy Novgorodda ishladi. Uning yozgan ikonalari orasida ‘Donskaya Xonim’ va ‘Preobrazhenie’ ayniqsa ifodali. Qaysi rassom haqida gap ketmoqda?
Qimmatbaho mo‘ynalardan tashqari, Ivan III shimoldan kumush va oltin topishga umid qilgan edi. Shu maqsadda u ‘ikki nemisni’ Pechoraga yubordi. Pechora chap irmog‘i bo‘lgan Tsilma daryosida bu odamlar kumush va mis rudalarini topdilar. Bu yerda kimlar haqida gap ketmoqda?
Matnni o‘qing. «Va novgorodliklar, qarshilik ko‘rsatmasdan, rangpar to‘p-to‘p bo‘lib, podsho farmoniga ko‘ra, vecha qo‘ng‘irog‘ining tushirilishiga qarab turishardi. Nayzalar o‘rmog‘i porlab turibdi, podsho aravasi olib ketilmoqda, orqasidan esa egilgan tayoqlarda kuylovchi qo‘ng‘iroq olib ketilmoqda. Tepaliklar yuvilib ketti… Bu yerda nima bo‘ldi?!». Matnda qaysi voqea haqida gap ketmoqda?
Tarixchi asaridan parchani o‘qing. «U tashkil etilgan edi, chunki podshoh amaldorlarni o‘ziga nisbatan noxushlikda gumon qilib, o‘ziga to‘liq sodiq odamlarni yonida bo‘lishini xohlagan. Kurbskiyning ketishi va uning hamma birodarlari nomidan bergan noroziligidan qo‘rqib, podshoh o‘z boyarlarining barchasini gumon ostiga oldi va ulardan qutulish vositasiga qo‘l urdi, bu uni ulardan qutqardi va u bilan doimiy, kundalik muloqot qilish zaruriyatidan ozod qildi». Keltirilgan parchada qaysi tarixiy hodisa haqida gapirilmoqda?
Tarixchi asaridan parchani o‘qing. «Moskva davlatida o‘z oltin va kumush konlari yo‘q edi, va qimmatbaho metallar chetdan olib kelinardi. Pul darvozasi bo‘yida chet el tangalaridan rus tangalari: kopeykalar, pul va polushkalar zarb etilardi… Ukrainani qo‘lga kiritish uchun Polsha bilan uzoq davom etgan urush katta xarajatlarni talab qildi. Soliq solishning kuchayishi aholining allaqachon past bo‘lgan farovonlik darajasining pasayishiga olib keldi. Urushni davom ettirish uchun pul topish maqsadida, mis tangalarni kumush narxda chiqarish qaror qilindi. Soliqlar kumush bilan yig‘ildi, lekin maoshlar mis bilan to‘landi. Dastlab, kichik mis tangalar kumush kopeykalar bilan teng ravishda muomalada bo‘ldi. Biroq, tez orada Moskva, Novgorod va Pskovda zarb etilgan hech narsa bilan ta’minlanmagan mis tangalar chiqarilishi haddan tashqari ko‘paydi. Narxlarning o‘sishi hokimiyat suiiste’molliklari tufayli aholi sabr kosasini to‘ldirdi». Quyida tavsiflangan voqealar qachon sodir bo‘lgan? Ular qaysi podshohning hukmronligi davriga to‘g‘ri keladi?
Tarixiy hujjatdan parchani o‘qing. «Va, afsuslanmasdan, o‘z podshohlik xazinasidan Gostonlik Nikolay mo‘jizakor cherkovi dyakoni Ivan Fedorovga va Pyotr Timofeev Mstislavtsga bosmaxona tashkil etish uchun berdi…». Keltirilgan parchada qaysi podshoh haqida gapirilmoqda?
«Qal’a … shunchalik mustahkamlanganki, shunchalik kengaytirilganki va dushmanga yengilmasdek ko‘rindi, rus nayzalarining dahshatli quroli bilan zabt etildi». Keltirilgan parchada qaysi voqea haqida gapirilmoqda?
U eng yuqori harbiy unvon – generalissimuss unvoniga sazovor bo‘lgan. Uning sarkardalik talanti butun Evropada tan olingan. O‘z taktikasining mohiyatini «G‘alaba san’ati» kitobida tasvirlagan. Bu yerda kim haqida gapirayapmiz?
U feldmarshal unvoniga sazovor bo‘lgan, keyinchalik Rossiya armiyasining generalissimusi bo‘lgan. Petroning o‘limidan keyin yanada katta ta’sirga ega bo‘lgan. Ammo ko‘p o‘tmay hibsga olingan va Sibirga surgun qilingan, u yerda vafot etgan. Bu yerda kim haqida gap ketmoqda?
Buyuk knyaz Aleksandr Mixaylovichning xotiralaridan parchani o‘qing. «Yakshanba kuni, 1881 yil 1 martda, otam har doimgidek paradga soat Bir yarimlarda ketdi. Biz, bolalar, konkida uchishga qaror qildik. Soat uchda kuchli portlash tovushi eshitildi. – Bu bomba! – dedi akam Georgiy. Shu payt yana kuchliroq portlash bizning xonamizdagi oynalarni larzaga keltirdi. Bir daqiqadan so‘ng, nafasi qaytgan xizmatkor xonaga yugurib kirdi. – Podshoh o‘ldirildi! – deb baqirdi u ». Keltirilgan parchada qaysi imperatorning o‘limi haqida so‘z bormoqda?
Tarixiy manbadan parcha (voqealar guvohi M.M. Lomovning xotiralaridan, III bo‘lim xodimi). «Kun bo‘yi, qo‘shinlardan tashqari, Admiralteyskaya va Senatskaya maydonlarida ko‘p odam to‘plangan edi… Xalq deyarli qo‘zg‘olonga qatnashmagan edi …». Keltirilgan parchada qaysi voqea haqida so‘z yuritilgan? Bu qachon sodir bo‘lgan?
Matnni o‘qing. «Germaniya, Avstro-Vengriya va Rossiya qirolliklari, o‘z davlatlarining o‘zaro mudofaasini ta’minlashga qaratilgan kelishuv orqali umumiy tinchlikni mustahkamlash istagi bilan bir xil jonlanib, o‘zaro manfaatlariga tegishli ayrim masalalar bo‘yicha kelishuvga erishdilar». Qaysi ittifoq haqida so‘z bormoqda?